چشم فروبستن بر حقايق و راه پیمودن در تاريکی، سنتی است که در جوامعی که استبداد در آن ريشه تاريخی دارد، نسل به نسل منتقل می‌شود. عادت به خاموشی و تکيه بر پيش‌داده‌ها چنان ادامه می‌يابد که تبديل به امری درونی می گردد چنانکه خود گزيده باشی.

«شايد روشنايی ستمی ديگر باشد.» جمله‌ای از شعر پنجره کنستانين کاوافی شاعر يونانی است که به تاريکی خود خواسته اشاره دارد.